Volkanik bomba, patlamadan sonra havada uçan bir lav kütlesinin soğuması olan piroklastik kayadır. Eğer bomba denilecekse numunenin çapının 2 inçten büyük olması gerekir. Daha küçük örnekler olarak bilinir Lapilli. Çapı 20 ft.'ye (6 m) kadar olan örnekler bilinmektedir. Volkanik bombalar genellikle kahverengi veya kırmızıdır. kötü havadan aşınma sarı-kahverengi bir renge dönüşür. Numuneler havada uçarken yuvarlak hale gelebilir, ancak aynı zamanda bükülebilir veya sivrilebilir. Çatlak, ince taneli veya camsı bir yüzeye sahip olabilirler. Dış görünüşlerine ve yapılarına göre isimlendirilen birkaç çeşit volkanik bomba vardır.
Renk: Kırmızı, kahverengi veya yeşilin koyu tonları
grup: ekstrüzif
Mineraller: Volkanik bombalar genellikle bir bazalt veya benzer mafik bileşim.
İçerik
Volkanik Bomba Sınıflandırması
Bombalar, oluştukları magmanın akışkanlığına göre belirlenen şekillerine göre adlandırılır.
Şerit veya silindirik bombalar düzensiz şeritler ve damlacıklar halinde fırlayan yüksek ila orta derecede akışkan magmadan oluşur. İpler, sağlam bir şekilde yere düşen ve kurdele gibi görünen küçük parçalara ayrılır. Bu nedenle, "şerit bombaları" adı. Bu bombalar enine kesitte dairesel veya basıktır, uzunlukları boyunca yivlidir ve yassı veziküllere sahiptir.
küresel bombalar ayrıca yüksek ila orta derecede sıvı magmadan oluşur. Küresel bombalar söz konusu olduğunda, yüzey gerilimi püskürmeyi kürelere çekmede önemli bir rol oynar.
İğ, fuziform veya badem/dönen bombalar küresel bombalarla aynı işlemlerle oluşturulur, ancak en büyük fark küresel şeklin kısmi doğasıdır. Uçuş sırasında dönen bu bombalar uzun veya badem şeklinde görünür; Bu bombaların gelişiminin arkasındaki dönme teorisi, onlara "fusiform bombalar" adını da vermiştir. Mil bombaları, bir tarafı diğerinden biraz daha pürüzsüz ve daha geniş olan uzunlamasına oluklarla karakterize edilir. Bu pürüzsüz taraf, bombanın havadan düşerken alt tarafını temsil ediyor.
İnek turtası bombaları oldukça akışkan magma orta yükseklikten düştüğünde oluşur, bu nedenle bombalar çarpmadan önce katılaşmazlar (yere çarptıklarında hala sıvıdırlar). Sonuç olarak düzleşirler veya sıçrarlar ve inek pisliğine benzeyen düzensiz yuvarlak diskler oluştururlar.
Ekmek arası bombalar uçuşları sırasında lav bombalarının dışı katılaşırsa oluşur. İç kısımlar genişlemeye devam ettikçe çatlak dış yüzeyler geliştirebilirler.
Özlü bombalar daha önce birleştirilmiş lav çekirdeğini çevreleyen lav kabuklarına sahip bombalardır. Çekirdek, daha önceki bir püskürmenin aksesuar parçalarından, kazara taşra kaya parçalarından veya nadir durumlarda, aynı püskürme sırasında daha önce oluşan lav parçalarından oluşur.
Volkanik Bomba Oluşumu
Volkanik bomba, patlayıcı patlamalar sırasında oluşan bir tür volkanik mermidir. Tipik olarak yuvarlak ila uzunlamasına bir erimiş kaya kütlesi (lav) olup, bir volkan hala yarı sıvı veya plastik iken. Volkanik bombaların boyutları birkaç santimetreden birkaç metreye kadar değişebilir ve inmeden önce volkanın ağzından önemli mesafeler uzağa gidebilirler.
Volkanik bombaların oluşumu, patlayan magmanın doğası ve patlamanın kendisinin patlayıcı dinamikleri ile ilgili süreçlerin bir kombinasyonunu içerir. İşte volkanik bombaların nasıl oluştuğuna dair bir genel bakış:
- Magma Bileşimi: Magmanın bileşimi, volkanik bombaların oluşumunda çok önemli bir rol oynar. Magmanın, püskürme sırasında küçük parçacıklara parçalanmaya direnmesi için yeterince viskoz (kalın ve yapışkan) olması gerekir. Bu viskozite genellikle magmanın silika içeriği gibi faktörlerden etkilenir.
- Gaz İçeriği: Magma, başta su buharı ve karbondioksit olmak üzere çözünmüş gazlar içerir. Magma yüzeye doğru yükselirken, azalan basınç bu çözünmüş gazların çözeltiden çıkıp kabarcıklar oluşturmasını sağlar. Magma içinde gaz kabarcıklarının birikmesi iç basıncını arttırır.
- Patlayıcı Püskürtme: Patlayıcı bir volkanik patlama sırasında, magma içindeki genişleyen gaz kabarcıklarından gelen basınç önemli hale gelir. Bu basınç çevredeki kayanın gücünü aştığında, öncülük etmek magmanın daha küçük parçacıklara bölünmesine, parçalanmış lav, volkanik kül ve piroklastik akış veya piroklastik dalgalanma olarak bilinen gazların bir karışımını oluşturur.
- Erimiş Parçaların Fırlatılması: İnce kül ve kaya parçalarına ek olarak, daha büyük, yarı sıvı veya plastik magma küreleri de menfezden dışarı atılabilir. Bu küreler volkanik bombalardır. Bombalar genellikle fırlatılırken çevredeki havayla aerodinamik etkileşimlerine göre şekillenir, bu da onlara karakteristik bir aerodinamik veya gözyaşı damlası şekli verebilir.
- Katılaşma: Volkanik bombalar atmosfere atıldıkça, yüksek rakımlarda daha düşük sıcaklık nedeniyle hızla soğumaya başlarlar. Bombanın dış tabakası katılaşarak bir kabuk oluştururken, iç kısmı kısmen erimiş halde kalır. Bu, ayırt edici bir "ekmek kabuğu" görünümü oluşturabilir.
- İniş: Bombanın katılaşmış dış kabuğu, havada hareket ederken ve yere inerken şeklini korumasına yardımcı olur. Bombanın boyutuna, şekline ve ilk hızına bağlı olarak, kendisini kısmen veya tamamen yere gömebilir veya inişte çarpma kraterleri oluşturabilir.
Özet olarak, volkanik bombalar, patlayıcı volkanik patlamalar sırasında, gaz basıncının birikmesi nedeniyle havalandırmadan yarı sıvı veya plastik magmanın dışarı atılmasıyla oluşur. Bombalar yere inmeden önce havada seyahat ederken soğur ve katılaşır, aerodinamik etkileşimleri ve hızlı soğumaları nedeniyle genellikle farklı şekiller ve dokular sergiler.
Volkanik Bomba Dağıtım Alanı
Volkanik bombaların dağılım alanı veya bir patlama sırasında bir yanardağdan fırlatıldıktan sonra bulunabilecekleri alan, çeşitli faktörlere bağlı olarak büyük ölçüde değişebilir. Bu faktörler, patlama tipini, volkanın büyüklüğünü, ilgili magmanın tipini, hakim rüzgar koşullarını ve patlama olayının gücünü içerir. Volkanik bombaların dağıtım alanıyla ilgili bazı genel hususlar şunlardır:
- Patlama Türü: Farklı volkanik patlama türleri volkanik bombaların değişen dağılımlarına yol açabilir. Plinian veya Vulcanian patlamaları gibi patlayıcı patlamaların, lavların nispeten yavaşça aktığı coşkun patlamalarla karşılaştırıldığında, volkanik bombaları daha uzun mesafelere fırlatma olasılığı daha yüksektir.
- Volkan Boyutu: büyük volkanlar daha büyük patlama potansiyeline sahip olma eğilimindedir ve bu da volkanik bombaların daha geniş alanlara fırlatılmasına neden olabilir. Daha küçük volkanlar daha yerel dağılımlara sahip olabilir.
- Magma Özellikleri: Magmanın viskozitesi ve gaz içeriği önemli bir rol oynar. Daha viskoz magmaların volkanik bomba oluşturma olasılığı daha yüksektir ve parçalanmaya karşı dirençleri nedeniyle onları daha uzak mesafelere taşıyabilirler.
- Rüzgar Modelleri: Patlama anında hakim olan rüzgar modelleri, volkanik bombaları belirli yönlerde taşıyabilir. Rüzgar, dağıtım alanını büyük ölçüde etkileyebilir ve potansiyel olarak volkanik bombaları püskürme menfezinden rüzgar yönünde uzağa taşıyabilir.
- Püskürme Yoğunluğu: Patlama sütununun yüksekliği, magma boşalma hızı ve olayın patlayıcılığı gibi faktörler de dahil olmak üzere patlamanın yoğunluğu, volkanik bombaların ne kadar uzağa fırlatılacağını etkileyebilir.
- Topografya: Yerel arazi ve topografya, volkanik bombaların dağılımını etkileyebilir. Dağlar, tepeler ve vadiler, fırlatılan malzemenin yörüngesini saptırabilir veya yönlendirebilir.
- Coğrafi konum: Yanardağın konumu, yerleşim alanlarına yakınlığı ve doğal engellerin varlığı, volkanik bombaların dağıtıldığı yerleri etkileyebilir.
- Patlama Tarihi: Aynı yanardağın önceki patlamaları, volkanik bombaların potansiyel dağıtım alanı hakkında fikir verebilir. Geçmiş patlamalardan elde edilen modeller, gelecekteki olayların dağılım aralığını tahmin etmek için kullanılabilir.
Volkanik bombaların püskürme menfezinden önemli mesafeler kat edebilmelerine rağmen, genellikle volkanın kendisine daha yakın bulunduklarına dikkat etmek önemlidir. Dağıtım alanı, yukarıda belirtilen faktörlere bağlı olarak, menfezin hemen yakınından birkaç kilometre uzağa kadar uzanabilir.
Araştırmacılar ve volkanologlar, patlama süreçlerini ve volkanik aktiviteyle ilişkili tehlikeleri daha iyi anlamak için genellikle volkanik bombaların ve diğer volkanik püskürmelerin dağılımını inceler. Bu bilgi, volkanik bölgelerde tehlike değerlendirmesi ve risk azaltma için çok önemli olabilir.
Volkanik Bombaların Fiziksel Özellikleri
Volkanik bombaların fiziksel özellikleri oluşumlarından, havada uçmalarından ve müteakip soğuma ve katılaşma süreçlerinden etkilenir. İşte volkanik bombaların temel fiziksel özellikleri:
- Şekil ve boyut: Volkanik bombalar çok çeşitli şekil ve boyutlarda olabilir. Formları, uçuş sırasında hava ile aerodinamik etkileşimlerine bağlı olarak küresel, eliptik, aerodinamik veya düzensiz şekiller içerebilir. Boyutlar santimetreden birkaç metreye kadar değişebilir ve daha büyük bombalar genellikle uzun veya gözyaşı şekillerine sahiptir.
- Dış Kabuk: Volkanik bombalar yanardağdan fırlatılıp havada yol aldıkça, yüksek rakımlarda daha düşük sıcaklıklara maruz kalmaları nedeniyle dış katmanları hızla soğur ve katılaşır. Bu, bombanın yüzeyinde katı bir kabuk oluşmasına neden olur. Dış kabuk pürüzlü veya pürüzsüz olabilir ve erimiş iç kısımla karşılaştırıldığında genellikle daha koyu renklidir.
- İç Doku: Bir volkanik bombanın içi kısmen erimiş halde kalabilir veya yarı erimiş malzeme cepleri içerebilir. İç doku, magmanın soğuma hızına ve mineral bileşimine bağlı olarak camsı veya kristalden vesikülere (gaz kabarcıkları içeren) kadar değişebilir.
- Vesiküller: Birçok volkanik bomba, püskürmeden önce erimiş magmada bulunan küçük gaz kabarcıkları olan kesecikler içerir. Bu veziküller, bomba soğuyup katılaştıkça genellikle çöker veya kısmen kapanır ve iç kısımda boşluklar veya oyuklar bırakır.
- Ağırlık ve Yoğunluk: Bir volkanik bombanın ağırlığı ve yoğunluğu, büyüklüğü, şekli ve bileşimi ile belirlenir. Daha büyük bombalar daha büyük kütle ve yoğunluğa sahip olma eğilimindedir. Bombanın kabuğu, toplam ağırlığına ve yoğunluğuna katkıda bulunurken, veziküller genel yoğunluğu azaltabilir.
- Darbe Özellikleri: Volkanik bombalar düştüğünde, çarpma anında kinetik enerjileri nedeniyle yerde çarpma kraterleri veya çöküntüler oluşturabilirler. Bu özelliklerin şekli ve derinliği, çarpma açısı ve bombanın hızı hakkında fikir verebilir.
- Renk: Volkanik bombaların rengi magmanın mineral bileşimine göre değişiklik gösterebilir. Bombalar demir açısından zengin mineraller içeriyorsa koyu renkli, daha yüksek oranda silikat mineralleri içeriyorsa açık renkli olabilir.
- Yüzey özellikleri: Bir volkanik bombanın dış yüzeyi, akış çizgileri, oluklar ve sırtlar dahil olmak üzere çeşitli özellikler sergileyebilir. Bu özellikler, bombanın hava ile etkileşiminden ve uçuş sırasındaki dönme hareketinden kaynaklanmaktadır.
- Soğutma Hızı: Bir volkanik bombanın soğuma hızı, iç kristalliğini ve dokusunu etkiler. Yüzeyde hızlı soğuma camsı bir dokuya neden olurken, iç kısımda daha yavaş soğuma kristallerin büyümesini teşvik edebilir.
Volkanik bombaların fiziksel özelliklerini anlamak, patlama dinamikleri, magma davranışı ve volkanik süreçler hakkında değerli bilgiler sağlar. Bu özellikler, bombaların inişten önce oluştuğu ve atmosferde hareket ettiği koşulları deşifre etmek için incelenebilir ve volkanik tehlikeler ve patlama mekanizmaları hakkındaki bilgimize katkıda bulunur.
Referanslar
- Bonewitz, R. (2012). Rocks ve mineraller. 2. baskı Londra: DK Yayıncılık.
- Wikipedia'ya katkıda bulunanlar. (2018, 18 Ekim). Volkanik bomba. Wikipedia'da, Özgür Ansiklopedi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 22, 14:2019, https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Volcanic_bomb&oldid=864612411
